Αρχείο έτους 2004

Τις δύο τελευταίες δεκαετίες διεξάγεται μια έντονη συζήτηση γύρω από τη μεγάλη σημασία της φωνημικής / φωνολογικής ενημερότητας (phonemic / phonological awareness) και τη συμβολή της στην αναγνωστική επίδοση και την εν γένει γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού. Πρόσφατες έρευνες σε όλο τον κόσμο έχουν καταδείξει ότι η απόκτηση της φωνημικής ενημερότητας είναι ένας πολύ υψηλός δείκτης για την επιτυχή εκμάθηση της ανάγνωσης, ειδικά στην πρόγνωση της επιτυχούς εκμάθησης της αποκωδικοποίησης, που συνεπάγεται η ανάγνωση. Το ζήτημα της σύνδεσης μεταξύ της γλωσσικής ή επικοινωνιακής ικανότητας και της κοινωνικής προέλευσης των παιδιών αποτελεί έναν κοινό τόπο συνάντησης της επιστημονικής κοινότητας τόσο σε επίπεδο θεωρητικών αναζητήσεων όσο και σε επίπεδο βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας. Ειδικότερα η αναζήτηση των συνεκτικών δομών μεταξύ κοινωνικής προέλευσης – γλωσσικής (επικοινωνιακής) ικανότητας – σχολικής «επίδοσης» αποτέλεσε βασικό πεδίο συζήτησης μεταξύ των κοινωνιολόγων και γλωσσολόγων από τη δεκαετία του 1960. Στόχος της συγκεκριμένης έρευνας είναι να διερευνήσει το επίπεδο φωνημικής ενημερότητας παιδιών 4-6 ετών, τα οποία μεγαλώνουν σε διαφορετικά οικογενειακά περιβάλλοντα. Ιδιαίτερα εστιάζεται στη σχέση του επιπέδου γραμματισμού της οικογένειας και των επιδόσεων των παιδιών σε ασκήσεις που ελέγχουν την φωνολογική τους δεξιότητα.

Infant’s Phonemic Awareness and family Literacy in Greece

Στο άρθρο αυτό συζητείται το θέμα των σχέσεων των επιστημόνων-παραγωγών των επιστημονικών ανακοινώσεων και έργων και των επιστημονικών περιοδικών που τα φιλοξενούν. Όταν μια επιστημονική εργασία ακολουθώντας τη συνήθη πορεία (υποβολή – αξιολόγηση – δημοσίευση) κλείνει τον κύκλο της, έχει καλώς· όταν όμως η εργασία αυτή προσελκύει και δημοσιογραφικό ενδιαφέρον, προκύπτουν κάποιες δυσανεξίες, οι οποίες συζητιούνται στη συνέχεια, που οφείλονται στη μη τήρηση της δημοσιογραφικής δεοντολογίας.

Περι ερευνων και δημοσιευματων

Το κείμενο αυτό αποτελεί μια περίληψη της ανακοίνωσης που έγινε στην ημερίδα με θέμα: “Γλωσσική πολυμορφία στην Ευρώπη”. Στην αρχή δίνονται κάποια γλωσσογεωγραφικά δεδομένα που αφορούν τον βαλκανικό χώρο και στη συνέχεια επιχειρείται μια ιστορική διαδρομή από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας. Σημαντικότεροι σταθμοί της: α. Οι αρχαίες γλώσσες της Βαλκανικής (η ελληνική, η ιλλυρική, η θρακική), β. Ο ερχομός της λατινικής μέσω των ρωμαϊκών λεγεώνων και οι επιπτώσεις της (λατινικές επιδράσεις σε όλες τις ομιλούμενες γλώσσες και συμβολή στη δημιουργία νέων γλωσσών, π.χ. της ρουμανικής), γ. Η κάθοδος των Σλάβων στα Βαλκάνια και η δημιουργία των νότιων σλαβικών γλωσσών (σερβικής, βουλγαρικής κ.λπ.) καθώς και οι επιπτώσεις στις υπάρχουσες στη Βαλκανική γλώσσες, και δ. Η έλευση της τουρκικής γλώσσας με την οθωμανική κατάκτηση και οι επιδράσεις που άσκησε στις βαλκανικές γλώσσες. Η μακραίωνη συνύπαρξη τόσο διαφορετικών μεταξύ τους γλωσσών σε έναν ομοιογενή πολιτικώς χώρο για πολλές εκατοντάδες (ρωμαϊκή, βυζαντινή, οθωμανική αυτοκρατορίες) είχε ως συνέπεια τη δημιουργία του βαλκανικού “γλωσσικού συνασπισμού”, τα βασικά χαρακτηριστικά του οποίου παρατίθενται στο τέλος της ανακοίνωσης.

Το επίπεδο της πανεπιστημιακής κατάρτισης των εκπαιδευτικών και το περιεχόμενο του Προγράμματος Σπουδών τους προκαλεί πάντοτε έντονες συζητήσεις και προβληματισμό σε όσους ασχολούνται με το θέμα. Οι αλλαγές που συντελούνται στα Αναλυτικά Προγράμματα των σχολικών βαθμίδων τις οποίες αυτοί καλούνται να υπηρετήσουν έχουν τον αντίκτυπό τους στη γενικότερη φιλοσοφία, τις αρχές αλλά και τα ειδικότερα γνωστικά αντικείμενα στα οποία καλούνται να καταρτιστούν οι υποψήφιοι εκπαιδευτικοί.

Το ζήτημα της ισότητας ευκαιριών στην εκπαίδευση είναι ένα θέμα το οποίο δεν έχει λείψει ποτέ από τη θεματολογία της επιστημονικής συζήτησης και της εκπαιδευτικής έρευνας Στις μέρες μας, όμως, το ζήτημα αυτό επανέρχεται σε διαφορετική βάση, με διαφορετικές επιστημολογικές οριοθετήσεις και νέες παραμέτρους, αφού στην ταξική πολυδιάσπαση και ετερότητα των κοινωνικών σχηματισμών προστέθηκε και η εθνολογική, φυλετική, θρησκευτική, εν τέλει πολιτισμική, η οποία προέκυψε κυρίως μετά τις πολύ σημαντικές πληθυσμιακές μετακινήσεις των τελευταίων δεκαετιών.

Η ετερότητα, αναμφισβήτητη πραγματικότητα που χαρακτηρίζει όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες, αμφισβητήθηκε μετά τη Γαλλική Επανάσταση και επιχειρήθηκε να αμβλυνθεί με τη δημιουργία ομογενοποιημένων εθνικών κρατών (ένα έθνος, ένα κράτος, μια γλώσσα, ένας πολιτισμός κ.λπ.). Στις συνθήκες, όμως, που διαμορφώνονται τις τελευταίες δεκαετίες προωθείται μια νέα υπερεθνική πραγματικότητα με ένα νέο «ήθος επικοινωνίας» όπου η πολυμορφία αντιπροσωπεύει και πάλι μια πρόκληση. Διατηρείται και ενθαρρύνεται η ετερότητα και η πολυμορφία –συμπεριλαμβανομένης και της γλωσσικής– και τονίζεται το δικαίωμα στη διαφορά. Τελευταία μάλιστα αναπτύσσεται ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις «απειλούμενες», «λιγότερο διαδεδομένες», «λιγότερο ομιλούμενες», «ασθενείς», «κυριαρχούμενες», «μειονοτικές», «αυτόχθονες» γλώσσες, «γλώσσες κληρονομιάς», κ.λπ. Λαμβάνοντας υπόψη μας όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω πιστεύουμε ότι τα προγράμματα σπουδών γλωσσικής διδασκαλίας δεν πρέπει να στοχεύουν πλέον απλώς και μόνο σε γλωσσικούς στόχους, αλλά είναι ανάγκη, ενσωματώνοντας τη μελέτη και διδακτική αξιοποίηση και γλωσσικών τοπικών διαφοροποιήσεων, σε εθνικό πια επίπεδο (π.χ. των διαλέκτων ή ιδιωμάτων), να καλύψουν ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερόντων των μαθητών και να ανταποκρίνονται στις σημερινές αλλά κυρίως στις υπό διαμόρφωση συνθήκες. Ως παράδειγμα τέτοιας διαλέκτου στην παρούσα εργασία επιλέγεται η ποντιακή.

Γλωσσική «ανακύκλωση»;

Η παρουσία των Ρωμαίων στον βαλκανικό χώρο χρονολογείται από την εποχή των ιλλυρικών και μακεδονικών πολέμων (3ος αι. π.Χ. – 2ος αι. μ.Χ.). Μαζί με τις ρωμαϊκές στρατιωτικές δυνάμεις εισχωρεί στα Βαλκάνια και η λατινική γλώσσα, η οποία χρησιμοποιείται από ένα ετερόκλητο πλήθος ανθρώπων που συντίθεται από στρατιωτικούς, ρωμαίους και ντόπιους, και από ποικίλης εθνικής και γλωσσικής ταυτότητας κατοίκους της αυτοκρατορίας, όλους ρωμαίους πολίτες μετά το διάταγμα του Καρακάλλα. Το πιο εμφανές αποτέλεσμα αυτής της λατινοφωνίας στον σημερινό ελλαδικό χώρο είναι η διατήρηση ως τις μέρες μας λίγων και μικρών λατινόφωνων νησίδων, που αποτελούν τους βλαχόφωνους Έλληνες.

H περιοχή Kοζάνης – Γρεβενών παρουσιάζει ιδιαίτερο γλωσσικό ενδιαφέρον για πολλούς λόγους, κυρίως όμως επειδή αποτελεί το σύνορο των συμπαγών νεοελληνικών ιδιωμάτων και της «γλωσσικής μεταβατικής περιοχής», μιας περιοχής που φτάνει μέχρι τα Σκόπια, ένθεν και ένθεν της οποίας έχουμε αμιγείς γλωσσικές περιοχές, ελληνόφωνη και σλαβόφωνη, ενώ στο εσωτερικό της, σε γειτονία και διάσπαρτες, συναντούμε ετερόκλητες γλωσσικές ομάδες: ελληνόφωνες, σλαβόφωνες, βλαχόφωνες και αλβανόφωνες με επικρατέστερες στο νότο τις ελληνόφωνες και στο βορρά τις σλαβόφωνες. Στο άρθρο αυτό, που αποτελεί συμβολή στον συλλογικό τόμο που προέκυψε από συνεργασία σαράντα και πλέον ειδικών επιστημόνων και αφορά την ιστορία της περιοχής Κοζάνης – Γρεβενών, προσπαθούμε να καταγράψουμε τα σημαντικότερα γνωρίσματα των τοπικών γλωσσικών ιδιωμάτων της περιοχής, τα οποία ανήκουν στη μεγάλη οικογένεια των βορείων νεοελληνικών ιδιωμάτων.

Tα γλωσσικά ιδιώματα της περιοχής Kοζάνης–Γρεβενών