Έχει υποστηριχτεί θεωρητικά και έχει αποδειχτεί ερευνητικά ότι το σχολείο παίζει σημαντικό ρόλο προς την κατεύθυνση της δημιουργίας και αναπαραγωγής της εθνικής ιδεολογίας. Σχολικοί μηχανισμοί, όπως τα Αναλυτικά Προγράμματα και τα σχολικά εγχειρίδια, «βοηθούν» αποφασιστικά προς την κατεύθυνση αυτή. Διαμορφώνουν τα γνωστικά και ιδεολογικά πλαίσια με τη συνδρομή των οποίων κατασκευάζεται η εθνική ταυτότητα και ιδεολογία. Με τον τρόπο αυτό σχηματοποιούνται εθνοκεντρικές γνώσεις, στάσεις, προκαταλήψεις και κυρίως στερεοτυπικές αντιλήψεις του «εθνικού άλλου» και του «εθνικού εαυτού». Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται και αντιμετωπίζονται άλλοι λαοί, όπως οι Τούρκοι και οι σχέσεις μας με αυτούς, από τη σχολική ιστορία. Δεν είναι υπερβολή να υποστηρίξουμε ότι οι Τούρκοι έχουν αναγορευτεί σε «εθνικό εχθρό», μόνιμο δυνάστη του έθνους και πηγή κινδύνου για την εθνική μας αξιοπρέπεια. Με βάση τις παραπάνω παρατηρήσεις στην έρευνα αυτή επιχειρήθηκε η καταγραφή του πρίσματος μέσα από το οποίο οι μαθητές του Λυκείου αναγνωρίζουν τους Τούρκους και αναφέρονται σ’ αυτούς, καθώς και πώς αντιλαμβάνονται τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 105 εκθέσεις μαθητών Λυκείου από τους τέσσερις νομούς της Δυτικής Μακεδονίας (Φλώρινας, Κοζάνης, Καστοριάς και Γρεβενών) και από τη Θεσσαλονίκη με θέμα «Απόψεις και σκέψεις για τους Τούρκους». Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε είναι η κλασική θεματική ανάλυση σε συνδυασμό με γλωσσολογική αποκωδικοποίηση. Και οι δύο μεθοδολογικές προσεγγίσεις έχουν εφαρμοστεί σε παρόμοιες έρευνες με επιτυχία. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι οι προσεγγίσεις που επιχειρούν οι μαθητές διαμορφώνονται μέσα από θεματικούς άξονες όπως: 1. Ελληνοτουρκικές σχέσεις, 2. Ιστορικά γεγονότα, 3. Χαρακτηρισμοί, 4. Πολιτισμός, 5. Οικονομική κατάσταση κλπ. Οι μαθητές εμφανίζουν στερεοτυπικές αντιλήψεις τόσο για τους Τούρκους ως έθνος και κράτος όσο και για τις σχέσεις μας με αυτούς, οι οποίες έχουν τις βάσεις τους σε ιστορικά γεγονότα και σε ιδεολογικές προεγγραφές.
Κυρίδης Α., Ντίνας, Κ., Δρόσος Β., Κασίδου, Σ., Γαλάνη, Ά. 2001. Όταν ο διεθνισμός σκοντάφτει στο γείτονα-εχθρό. Κοινωνιολογικές και γλωσσολογικές προσεγγίσεις του λόγου των μαθητών του Λυκείου για τους Τούρκους και διδακτικές προεκτάσεις.
Όταν ο διεθνισμός σκοντάφτει στο γείτονα-εχθρό
Ηλεκτρονική παρουσίαση των Πρακτικών του Ι’ Διεθνούς Συνεδρίου Παιδαγωγικής Εταιρίας Ελλάδος, Ναύπλιο 8, 9, 10 Νοεμβρίου 2001
Κυρίδης Α., Ντίνας Κ., Δρόσος Β. & Γαλάνη Α. 2001. Οι μαθητές της Ε’ τάξης του Δημοτικού Σχολείου μιλούν για τους Τούρκους. Κοινωνιολογικές και γλωσσολογικές προσεγγίσεις και διδακτικές προεκτάσεις. Πρακτικά Συνεδρίου: Σχολική Γνώση και διδασκαλία στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Μάιος 2001, 404-421.
Πολλές έρευνες και θεωρητικές αναζητήσεις έχουν επισημάνει το ρόλο του σχολείου στη δημιουργία και αναπαραγωγή των εθνικών ιδεολογιών μέσα από τα Αναλυτικά Προγράμματα και τα σχολικά εγχειρίδια. Παράλληλα, έχει δειχθεί ο ρόλος της εθνικής ιστοριογραφίας ως προς την κατασκευή της εθνικής ταυτότητας και ιδεολογίας. Ειδικότερα, έχει υποστηριχτεί τόσο με ερευνητικά δεδομένα όσο και με θεωρητικές προσεγγίσεις ότι η εθνική ιστοριογραφία και ο τρόπος που συμπυκνώνεται στα σχολικά εγχειρίδια διαμορφώνει συγκεκριμένες ιδεολογικές υποδοχές και αντιληπτικές μορφοποιήσεις, οι οποίες μετουσιώνονται σε εθνοκεντρικές γνώσεις, στάσεις, προκαταλήψεις και κυρίως στερεοτυπικές αντιλήψεις του «άλλου» και του «εαυτού». Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο τρόπος που η σχολική ιστορία και η εθνική ιδεολογία αντιμετωπίζει τους Τούρκους και τις σχέσεις μας με αυτούς. Με βάση τις παραπάνω παρατηρήσεις η έρευνα επιχειρεί να καταγράψει τους άξονες μέσα από τους οποίους οι μαθητές της Ε’ τάξης του Δημοτικού Σχολείου βλέπουν τους Τούρκους. Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 190 εκθέσεις («Σκέφτομαι και γράφω») μαθητών από την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, τη Φλώρινα και την Κοζάνη με θέμα «Ας μιλήσουμε για τους Τούρκους». Σκοπίμως επιλέξαμε ως υποκείμενα μαθητές της συγκεκριμένης τάξης λόγω του ότι δεν έχουν μέχρι στιγμής καμία επαφή σε επίπεδο σχολικής ιστορίας με τους Τούρκους. Κατ’ αυτόν τον τρόπο αποφεύγουμε τις ιδεολογικές εγχαράξεις του ιστορικού μαθήματος σχετικά με τους Τούρκους και θεωρούμε ότι οι απόψεις τους διέπονται κυρίως από την περιρρέουσα εθνική ιδεολογία, η οποία αναπτύσσεται και αναπαράγεται μέσω άλλων κοινωνικών μηχανισμών, όπως οι εθνικές τελετουργίες, τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Η οικογενειακή και ταξική κουλτούρα κ.λπ. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι τα παιδιά εμφανίζουν στερεοτυπικές αντιλήψεις τόσο για τους Τούρκους ως έθνος και ως κράτος όσο και για τις σχέσεις μας με αυτούς, οι οποίες έχουν τις βάσεις τους σε ιστορικά γεγονότα και σε ιδεολογικές προεγγραφές. Ωστόσο, είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών επιθυμεί τη συμφιλίωση των δύο λαών και θεωρεί ότι οι σχέσεις των δύο θα πρέπει να επαναπροσδιοριστούν στη βάση της καλής γειτονίας και της αλληλοβοήθειας. Οι προσεγγίσεις που επιχειρούν τα παιδιά διαμορφώνονται μέσα σε θεματικούς άξονες, όπως: 1. Γεωγραφία, 2. Πολιτισμός, 3. Οικονομική κατάσταση, 4. Ελληνοτουρκικές σχέσεις, 5. Σχέση με άλλους λαούς, 6. Ιστορικά γεγονότα κλπ.
Kυρίδης, Α., Ντίνας, Κ., Γκόλια-Αλτίνη, Β., Δασκαλάκη, Ν. 2001. Τι είναι το θρανίο; ‘Ανοιχτό βιβλίο’. Kαταγραφή των γραπτών μηνυμάτων των μαθητών στα θρανία τους. Σύγχρονη Eκπαίδευση 119, σσ. 52-65
Αποτελεί το πρώτο τμήμα μιας ευρύτερης έρευνας σχετικά με τη συνήθεια των μαθητών να γράφουν στο θρανίο τους. Καταγράφηκαν 2071 γραπτά μηνύματα των μαθητών σε θρανία 9 Λυκείων της χώρας και κατηγοριοποιήθηκαν με βάση τις αρχές της κλασικής θεματικής ανάλυσης. Προέκυψαν 14 κατηγορίες και τα μηνύματα μελετήθηκαν τόσο από πλευράς κοινωνιολογικής (μαθητική υποκουλτούρα & διαδικασία απόκτησης ταυτότητας) όσο και από πλευράς γλωσσολογικής. Τα στοιχεία έδειξαν ότι οι μαθητές αναπτύσσουν τους δικούς τους κώδικες επικοινωνίας και τους δικούς τους συμβολισμούς, οι οποίοι χαρακτηρίζονται τόσο από στοιχεία της νεανικής κουλτούρας, όσο και από στοιχεία της μαθητικής υποκουλτούρας. Τα περισσότερα μηνύματα αφορούσαν ονόματα, στίχους τραγουδιών, αθλητικά ζητήματα και φυσικά ερωτικές σχέσεις.
Ντίνας, Κ. 2001. Συμμετοχή στη διημερίδα για τα Βλάχικα. Στο: Κέντρο Ερευνών Μειονοτικών Ομάδων (επιμ.) Γλωσσική ετερότητα στην Ελλάδα. Αθήνα: Αλεξάνδρεια: 71-139
Η συζήτηση γύρω από τις λιγότερο διαδεδομένες ή μειονοτικές γλώσσες στην Ελλάδα άρχισα δειλά-δειλά να διεξάγεται τα τελευταία χρόνια. Για λόγους ιστορικά εξηγήσιμους η κυρίαρχη ιδεολογία αντιμετωπίζει την ύπαρξή τους με καχυποψία. Το γεγονός πάντως είναι ότι στην Ελλάδα εκτός από την επίσημη και κυρίαρχη ελληνική γλώσσα μιλιούνται και άλλες γλώσσες: αρβανίτικα, βλάχικα, γλώσσες της μειονότητας της Δυτικής Θράκης, σλαβικές διάλεκτοι της Μακεδονίας. Το Κέντρο Ερευνών Μειονοτικών Ομάδων απολιτικοποιώντας το θέμα από «εθνικά ζητήματα» οργάνωσε διήμερα συνέδρια για κάθε γλώσσα χωριστά φέρνοντας σε επαφή ερευνητές και ομιλητές των γλωσσών αυτών για να συζητήσουν θέματα όπως: α. Γεωγραφικά, δημογραφικά και ιστορικά στοιχεία (παλιές και νέες εγκαταστάσεις, δημογραφική κατάσταση, μητροπόλεις και διασπορά, ιστορικά στοιχεία για τη χρήση της γλώσσας, στάση διοικητικών αρχών απέναντι στις γλώσσες αυτές), β. Κατάσταση και χρήση της γλώσσας σήμερα (πεδία χρήσης της, βαθμός γνώσης της και γλωσσική επάρκεια των ομιλητών, πηγές της γλώσσας), γ. Η στάση των ομιλητών (διγλωσσία και συνύπαρξη με τις άλλες γλώσσες, σχέσεις με την επίσημη ή συγγενή γλώσσα, προοπτικές, αντιλήψεις και προβλήματα της γλωσσικής συνέχειας), και δ. Καταληκτικές παρατηρήσεις και συμπεράσματα. Η προσωπική συμβολή συνίσταται στη συμμετοχή στη διημερίδα που πραγματοποιήθηκε στη Λάρισα (5-7 Ιουνίου 1998) και αφορούσε τα βλάχικα του ελληνικού χώρου. Τα πρακτικά αυτής της διημερίδας και οι συζητήσεις που διεξήχθησαν περιλαμβάνονται στον παρόντα τόμο.
Δρόσος, Β., Κυρίδης, Α. & Σουλιώτης, Μ. (επιμ.) 2001. Δραστηριότητες γνωριμίας με το βιβλίο και τη βιβλιοθήκη. Αθήνα: Βιβλιολογείον. Συμμετοχή στο συλλογικό αυτό τόμο με μια: Δραστηριότητα Εξοικείωσης με τη Χρήση του Λεξικού, σσ. 26-27
Στον συλλογικό τόμο αυτό περιλαμβάνονται δραστηριότητες γνωριμίας του παιδιού με το βιβλίο και τη βιβλιοθήκη. Η μικρή προσωπική συμμετοχή αφορά μια δραστηριότητα εξοικείωσης του μικρού μαθητή με το λεξικό.
Ντίνας, Κ. 2001. Tο ποιόν ενέργειας στον αφηγηματικό λόγο των νηπίων. Mια πρώτη προσέγγιση. Θεσσαλονίκη: Mελέτες για την ελληνική γλώσσα, σσ. 526-537
Στην ανακοίνωση αυτή παρουσιάζονται τα αποτελέσματα έρευνας που πραγματοποιήθηκε σε νήπια 48 ως και 72 μηνών και αφορούσε τη χρήση του ποιού ενέργειας των ρημάτων στον αφηγηματικό τους λόγο. Στην αρχή επιχειρούνται κάποιες διαχρονικές και συγχρονικές παρατηρήσεις σχετικά με το ποιόν ενέργειας στην ελληνική γλώσσα. Στη συνέχεια με οδηγό τις παρατηρήσεις διακεκριμένων ερευνητών της ελληνικής γλώσσας γίνεται συζήτηση των κριτηρίων με βάση τα οποία επιλέγεται από τα νήπια το ένα ή το άλλο ποιόν ενέργειας στην οριστική, στην υποτακτική, στην προστακτική κλπ. Tα συμπεράσματα της έρευνας επιβεβαιώνουν την αρχική υπόθεση εργασίας ότι τα νήπια από πολύ νωρίς ήδη έχουν εμπεδώσει τις διάφορες χρήσεις του ποιού ενέργειας, ενός χαρακτηριστικού της ελληνικής γλώσσας το οποίο «προδίδει» ακόμα και πολύ καλούς χειριστές της που την έμαθαν ως ξένη γλώσσα.