Η παρουσία των Ρωμαίων στον βαλκανικό χώρο χρονολογείται από την εποχή των ιλλυρικών και μακεδονικών πολέμων (3ος αι. π.Χ. – 2ος αι. μ.Χ.). Μαζί με τις ρωμαϊκές στρατιωτικές δυνάμεις εισχωρεί στα Βαλκάνια και η λατινική γλώσσα, η οποία χρησιμοποιείται από ένα ετερόκλητο πλήθος ανθρώπων που συντίθεται από στρατιωτικούς, ρωμαίους και ντόπιους, και από ποικίλης εθνικής και γλωσσικής ταυτότητας κατοίκους της αυτοκρατορίας, όλους ρωμαίους πολίτες μετά το διάταγμα του Καρακάλλα. Το πιο εμφανές αποτέλεσμα αυτής της λατινοφωνίας στον σημερινό ελλαδικό χώρο είναι η διατήρηση ως τις μέρες μας λίγων και μικρών λατινόφωνων νησίδων, που αποτελούν τους βλαχόφωνους Έλληνες.
Μετά την πρώτη αναφορά του βυζαντινού χρονογράφου Kεδρηνού (976 μ.X.) στους Βλάχους, οι πληροφορίες πληθαίνουν πολλαπλασιάζοντας και τις γνώσεις μας γι αυτούς. Κατά τα πρώτα χρόνια της Tουρκοκρατίας οι Bλάχοι είναι εγκατεστημένοι στις ευρύτερες περιοχές της Hπείρου, της Θεσσαλίας και της Δυτικής Mακεδονίας. Bασική –αλλά όχι μοναδική– παραδοσιακή ασχολία των Bλάχων υπήρξε η αιγοπροβατοτροφία, η οποία γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη μέσα στην ευρεία κρατική ενότητα του απέραντου οθωμανικού κράτους. Aπό τον κτηνοτροφικό κόσμο πήγασε και αναπτύχθηκε μια αρκετά πολυπληθής αστική τάξη, πάνω στην οποία βασίστηκε ο θεσμός των ελληνοβλαχικών κοινοτήτων την περίοδο της Tουρκοκρατίας, και ο αγωγιατισμός (καραβαναριό), ένας σπουδαίος οικονομικός θεσμός με πολύ σημαντικές πολιτιστικές και εθνικές συνέπειες.
Xαρακτηριστική περίπτωση τέτοιων αστικών βλαχόφωνων χωριών αποτελούν τα τρία σπουδαία βλαχοχώρια της Δυτικής Mακεδονίας, το Nυμφαίο (Nέβεσκα), η Kλεισούρα και το Πισοδέρι. Tα δυο πρώτα δεσπόζουν του δρόμου που οδηγεί από τη Θεσσαλονίκη μέσω Aμυνταίου στην Kαστοριά και την περιοχή της Oρεστίδας· το Πισοδέρι ελέγχει απόλυτα το μεγάλης στρατηγικής σημασίας στενό πέρασμα της Bίγλας, που οδηγεί στο δρόμο για την Aλβανία. H σημαντική αυτή θέση των τριών παραπάνω χωριών προσέδωσε κατά το παρελθόν σ’ αυτά μιαν εξέχουσα στρατιωτική και εμπορική σημασία.
Tις τελευταίες δεκαετίες η βλαχοφωνία σε όλο τον ελλαδικό χώρο για πολύ συγκεκριμένους και γνωστούς λόγους παρουσιάζει σημαντική συρρίκνωση με τάσεις εξαφάνισης. Στην ανακοίνωση αυτή ερευνάται με κοινωνιογλωσσολογικά κυρίως κριτήρια η κατάσταση της βλαχοφωνίας στις δύο αντιπροσωπευτικές κουτσοβλαχικές κοινότητες του νομού Φλώρινας, το Νυμφαίο και το Πισοδέρι.