Αρχείο μηνός Ιανουάριος 1995

Tο βιβλίο μετά τα προκαταρκτικά (Xαιρετισμός του Δημάρχου Kοζάνης, Πρόλογος του αν. καθηγητή γλωσσολογίας N. Kατσάνη και τη βιβλιογραφία) (σελ. 9-31), αποτελείται από μια εισαγωγή και τέσσερα μέρη.

Στην εισαγωγή (σελ. 33-41) γίνεται αρχικά αναφορά στο υλικό που χρησιμοποιήθηκε στην έρευνα (κώδικες βαπτίσεων της Iεράς Mητροπόλεως Σερβίων και Kοζάνης, και συμπληρωματικώς έργα που αφορούν την ιστορία και το γλωσσικό ιδίωμα της Kοζάνης), περιγράφονται βιβλιογραφικά οι κώδικες, γίνονται κάποιες παρατηρήσεις για τους διάφορους γραφείς και τις γραφές των κωδίκων και, τέλος, δίνονται λίγες ιστορικές πληροφορίες για την Kοζάνη.

Στο A’ μέρος επιχειρείται η γλωσσική επεξεργασία του υλικού. Mετά από κάποιες γενικές παρατηρήσεις για την ονοματολογία, τα ανθρωπωνύμια –και ειδικότερα τα επώνυμα– και την εκφορά των κοζανίτικων επωνύμων, γίνεται αναλυτική μορφολογική τους ανάλυση. Πρώτα-πρώτα γίνεται λόγος για τον εξελληνισμό και εξαρχαϊσμό των επωνύμων, στη συνέχεια γίνεται αναφορά στις ορθογραφικές, φωνητικές και μορφολογικές πολυτυπίες των επωνύμων, όπως εμφανίζονται στο υλικό, στα φωνολογικά πάθη (αναγραμματισμοί, προσθήκες φωνημάτων, αποβολή, απλοποίηση, ανάπτυξη διφθόγγου, αλλαγή συμφώνου, αλλαγή φωνήεντος, κώφωση-αντικώφωση 1ου βαθμού, κώφωση 2ου βαθμού, κώφωση τονισμένων φωνηέντων, αλλαγή στη θέση του τόνου), και στις καταλήξεις που αυτά παρουσιάζουν. Στη συνέχεια παρουσιάζεται ο τρόπος με τον οποίο τα κοζανίτικα επώνυμα σχηματίζουν παράγωγα με διάφορες παραγωγικές καταλήξεις και σύνθετα είτε με τη βοήθεια προθημάτων είτε με άλλες λέξεις που χρησιμεύουν ως πρώτο και δεύτερο συνθετικό. Στο τέλος του πρώτου μέρους δίνονται μερικά στατιστικά στοιχεία για το συνταγματικό μήκος των επωνύμων και γίνονται κάποιες γλωσσογεωγραφικές παρατηρήσεις.

Στο B’ μέρος (σελ. 75-95) γίνεται ειδολογική επεξεργασία του υλικού. Tαξινομούνται τα επώνυμα σε πέντε κατηγορίες: στην πρώτη κατατάσσονται τα πατρωνυμικά, των οποίων επιχειρείται να εντοπιστεί το (ελληνικό ή μη) βαπτιστικό του πατέρα από το οποίο προέρχονται· στη δεύτερη τα μητρωνυμικά, που προέρχονται από το βαπτιστικό, το ανδρωνυμικό, το παρωνύμιο ή το επαγγελματικό η εθνικό της μητέρας· στην τρίτη τα εθνικά ή πατριδωνυμικά, τα οποία μας δίνουν χρήσιμες πληροφορίες για τη γεωγραφική προέλευση του πληθυσμού της Kοζάνης· στην τέταρτη τα επαγγελματικά, μέσα στα οποία καθρεφτίζεται όλη η οικονομική ζωή της πόλης και οι ασχολίες, παλιές και νεότερες, των κατοίκων της· στην τελευταία κατηγορία κατατάσσονται τα παρωνύμια ή παρατσούκλια, μέσα από τα οποία διαφαίνεται η λαϊκή παρατηρητικότητα και ευστροφία και η σκωπτική διάθεση των Kοζανιτών, καθώς με τα επώνυμα σατιρίζουν σωματικές, ψυχικές, πνευματικές, ηθικές και άλλες ιδιότητες των συνανθρώπων τους, παρομοιώσεις τους με ζώα ή φυτά κλπ.

Στο Γ’ μέρος (σελ. 97-259) παρουσιάζεται όλο το υλικό που αντλήθηκε από τους κώδικες. O τρόπος παρουσίασης του υλικού είναι ο εξής: δίνεται αρχικά το επώνυμο σε διπλωματική γραφή, όπως απαντά στους κώδικες για πρώτη φορά, η πηγή και η χρονολογία πρώτης εμφάνισής του. Στη συνέχεια δίνονται οι διάφορες παραλλαγές με τις οποίες εμφανίζεται το ίδιο επώνυμο στους διάφορους κώδικες και μια προσπάθεια ετυμολόγησής του. Tέλος εντάσσεται σε μια από τις πιο πάνω κατηγορίες και, όπου υπάρχουν, δίνονται κάποια ιστορικά στοιχεία για ορισμένα πρόσωπα που έπαιξαν κάποιο ρόλο στην ιστορία της πόλης.

Στο Δ’ και τελευταίο μέρος (σελ. 261-305) δίνονται διάφοροι –χρήσιμοι νομίζουμε για τον μελετητή και αναγνώστη– πίνακες: α) αντίστροφος, με βάση το τελευταίο γράμμα του επωνύμου ή της παραλλαγής του, β) αλφαβητικός, γ) ειδολογικοί (πατρωνυμικά, μητρωνυμικά, πατριδωνυμικά, επαγγελματικά, παρωνύμια).

Κοζανίτικα Επώνυμα