Τίτλος:

«Η Δημιουργική Γραφή στο Νηπιαγωγείο»  

Στοιχεία 'Εκδοσης:

Η Δημιουργική Γραφή στο Νηπιαγωγείο Κωτόπουλος Η. Τριαντάφυλλος, Άννα Π. Βακάλη, Μαρία Ζωγράφου – Τσιαντάκη), εκδόσεις  Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2013

Περίληψη:

Το βιβλίο “Η Δημιουργική Γραφή στο Νηπιαγωγείο” επιχειρεί να γνωρίσει στους εκπαιδευτικούς της Προσχολικής Εκπαίδευσης συγκεκριμένες διδακτικές πορείες, εφαρμογές και τεχνικές που ασπάζονται τη λογική της Δημιουργικής Γραφής και να συγκροτήσει μία ολοκληρωμένη πρόταση διδασκαλίας της, πάντοτε προς όφελος του μικρού καλλιτέχνη. Επιδίωξή μας ήταν ένα πρακτικό και εύχρηστο εγχειρίδιο και όχι μία κουραστική παράθεση θεωρητικών λεπτομερειών που ούτως ή άλλως μπορεί εύκολα να βρει ο ενδιαφερόμενος ανατρέχοντας στη διεθνή και ελληνική βιβλιογραφία.

Στο Πρώτο Κεφάλαιο επιχειρείται ο προσδιορισμός του όρου Δημιουργική Γραφή. Αρχικά μελετάται η έννοια της δημιουργικότητας σε διάφορα επιστημονικά πεδία και στη διεθνή βιβλιογραφία και στη συνέχεια διερευνάται η ερώτηση για το διδακτό ή μη της γραφής. Σε μια τέτοιου είδους συζήτηση το κεφάλαιο αυτό ανατρέχει σύντομα σε φιλοσοφικές θεωρήσεις που εκκινούν από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, συνεχίζει στην ιδιαίτερη σχέση της Δ.Γ. με τη Ρητορική στην αρχαία Ελλάδα και τον Μεσαίωνα και μελετάται η σημερινή σημασία της Λογοτεχνίας ως καλλιτεχνικού φαινομένου. Παρουσιάζεται η πορεία της Δ.Γ. ως σύγχρονου επιστημονικού κλάδου, που ξεκινά στα 1939 με την ίδρυση του Iowa Writer’s Workshop, μέχρι σήμερα που πια διαθέτει μία πολύ ισχυρή διεθνή παρουσία, ειδικότερα μάλιστα κατά την τελευταία εικοσαετία. Τα προγράμματά της είναι πλέον κατοχυρωμένα θεσμικά σε πολλά Πανεπιστήμια της ευρωπαϊκής ηπείρου, στην Αυστραλία, στην Ασία και ο κατάλογος προβλέπεται να είναι σύντομα επαυξημένος, ενώ παράλληλα δεν απουσιάζουν από την ακαδημαϊκή κοινότητα αντιλήψεις που αποκρυσταλλώνονται στο ερώτημα αν μπορεί να διδαχτεί η «γραφή» και αν πρέπει να διδάσκεται, και συνεχίζουν ουσιαστικά τη δημόσια συζήτηση γύρω από τη Λογοτεχνία που ξεκινά από την αρχαιότητα. Το κεφάλαιο καταλήγει πως η Δ.Γ. δεν είναι απλώς ένα ακόμη «συνώνυμο» της Λογοτεχνίας, αλλά συνιστά ένα σώμα γνώσεων και ένα σύνολο εκπαιδευτικών τεχνικών που μεταδίδουν αυτή τη γνώση και προσδίδουν στη γραφή κοινωνικό (συχνά ακόμα και ψυχοθεραπευτικό) ρόλο, απομακρύνοντάς την από την ενίοτε στείρα λογική της μοναχικής και βασανιστικής διαδικασίας.

Στο Δεύτερο Κεφάλαιο μελετάται η θέση της Δημιουργική Γραφής στην εκπαίδευση. Στα σχολεία, στα κολέγια και στα Πανεπιστήμια το πεδίο της Δ.Γ. αναπτύσσεται συνεχώς σε παγκόσμιο επίπεδο, έτσι που η Δ.Γ. αντιμετωπίζεται ως ένα γνωστικό αντικείμενο που μπορεί να διδαχθεί από τις πρώτες μέρες της εκπαίδευσης μέχρι τα υψηλότερα επίπεδα των μεταπτυχιακών και διδακτορικών σπουδών. Παρουσιάζεται η φιλοσοφία της Δ. Γ. στο εκπαιδευτικό σύστημα, όπως αυτή συνιστά μια σύνθετη και δυναμική πολύπλοκη νοητική διεργασία, κατά την οποία η Λογοτεχνία προσεγγίζεται ενεργητικά και εκ των ένδον. Καταλήγει πως αυτές οι τεχνικές προσέγγισης της Λογοτεχνίας συμβάλλουν στην ανάπτυξη της φαντασίας και της δημιουργικότητας, αλλά και στην κατάκτηση συγγραφικών δεξιοτήτων. Στην εκπαιδευτική διαδικασία η Δ.Γ. με τις ιδιαίτερες διδακτικές της παρεμβάσεις αποτελεί τον έναν από τους δύο βασικούς πυλώνες της διδασκαλίας της Λογοτεχνίας αλλά και του ιδιαίτερου τρόπου που απαιτεί η λογοτεχνική ανάγνωση, ενώ ο  άλλος είναι η Φιλαναγνωσία. Στην ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα Η Δ. Γ. κάνει την είσοδό της ως ειδική παιδαγωγική εφαρμογή και αντίστοιχη πρακτική μόλις την τελευταία δεκαετία. Στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαίδευση δε συναντούμε τη Δ. Γ. ούτε ως αυτόνομο μάθημα, Κι ενώ τα Αναλυτικά Προγράμματα άρχισαν να κάνουν λόγο για δημιουργικότητα και να θίγουν την επικοινωνιακή διάσταση της Λογοτεχνίας από το 1998 (με το Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών), οι τάσεις αυτές επικυρώνονται δυναμικά μόλις στα τελευταία πιλοτικά προγράμματα στα τρέχοντα σχολικά εγχειρίδια συμπεριλαμβάνονται ασκήσεις που ακολουθούν τη λογική της Δ. Γ., χωρίς όμως αυτό να αναφέρεται ρητά. Στο κεφάλαιο αυτο, τελικά προκύπτει το συμπέρασμα πως η σημαντικότερη προσφορά των εργαστηρίων Δ.Γ. στον εκπαιδευτικό χώρο είναι η κατάρριψη και διάψευση του μύθου πως η συγγραφή δεν μπορεί να διδαχθεί και ότι παραμένει κάτι που εμπνέεται από μούσες και πραγματώνεται από ιδιοφυίες. Κάτω από την καθοδήγηση, την πρακτική άσκηση και την κριτική ενασχόληση με τα συγγραφικά είδη που προσφέρουν τα εργαστήρια, μαθητές και σπουδαστές αποκτούν συγγραφικές δεξιότητες και ορισμένοι μπορεί να γίνουν συγγραφείς.

Στο Τρίτο Κεφάλαιο εξετάζεται η θέση της Δημιουργική Γραφή στο Νηπιαγωγείο. Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται σχετικές μέθοδοι και ιδέες με βάση τα Αναλυτικά Προγράμματα και τη σχέση της Δ.Γ. με τη γλωσσική αγωγή του νηπίου. Προτείνονται διδακτικές ενέργειες που να καλλιεργούν τη περιγραφική και αφηγηματική ικανότητα των παιδιών και την έκφρασή τους γενικότερα. Μέσα από δραστηριότητες που έχουν νόημα, δημιουργούν κίνητρα, ενδιαφέρουν τα παιδιά και προσφέρονται με τρόπο παιχνιώδη και ελκυστικό, ο Νηπιαγωγός υποβοηθά τα παιδιά να εκφράζονται ελεύθερα, να ασκούν τη δημιουργική τους σκέψη, την εφευρετικότητα και τη φαντασία τους. Μεθοδολογικά, για την εξοικείωση των παιδιών με λογοτεχνικά κείμενα, προτείνεται η υλοποίηση δραστηριοτήτων γλωσσικής αγωγής, καθώς το Πρόγραμμα παρουσιάζεται ευέλικτο, η ανάγνωση του λογοτεχνικού κειμένου από τον εκπαιδευτικό, η αναδόμησή του, η συζήτηση και η παραγωγή δημιουργικών παιχνιδιών με αφορμή το περιεχόμενο.  Στο παρόν κεφάλαιο παρουσιάζεται πιο αναλυτικά η φιλοσοφία του νέου Προγράμματος Γλώσσας. Γίνεται φανερό ότι πλέον δεν αποτελεί την πρώτη προτεραιότητα η αποσπασματική διδασκαλία γραμμάτων ή συλλαβών, αλλά αντίθετα η γλωσσική διδασκαλία κινείται από το γενικό προς το μερικό, από το κείμενο με νόημα προς τις λέξεις που αναπαριστούν έννοιες και νοήματα. Το νέο Πρόγραμμα Γλώσσας δομείται σε τέσσερις δεξιότητες: παραγωγή/κατανόηση προφορικού λόγου και παραγωγή/κατανόηση γραπτού λόγου. Η ακρόαση και η ομιλία, το ενδιαφέρον για το επικοινωνιακό πλαίσιο, η σχέση ομιλητή –ακροατή, το πολυτροπικό κείμενο, οι περιγραφές αντικειμένων, προσώπων, καταστάσεων, οι επικοινωνιακές στρατηγικές συνομιλητών, τα δομικά στοιχεία των προφορικών κειμένων, ο διάλογος, η συζήτηση και ο σεβασμός στους κανόνες επικοινωνίας, τα παραγλωσσικά στοιχεία και η ερμηνεία τους, δηλώνονται ως μαθησιακοί στόχοι και εμπλουτίζουν τις διαδικασίες προφορικής επικοινωνίας. Επίσης, διάφορα λογοτεχνικά είδη κειμένων (ποιήματα, ρίμες, τραγούδια, εικονογραφημένες ιστορίες) προτείνονται προς διδακτική χρήση, ενώ παράλληλα εντοπίζεται η σημαντική διαφορά με το παρελθόν, καθώς για πρώτη φορά σε Αναλυτικό Πρόγραμμα Νηπιαγωγείου αναφέρεται η «δημιουργική γραφή» ως έκφραση και ως πρόταση δραστηριοτήτων στην ενότητα «ιδέες για δραστηριότητες» για την «παραγωγή προφορικού λόγου».

Στο τέλος του κεφαλαίου, προκύπτει ως συμπερασμα πως στην περίπτωση της προσχολικής ηλικίας η καθοδηγούμενη και στοχευόμενη λειτουργία της Δ.Γ. (χωρίς αυτό να αποκλείει τα όσα δημιουργικά, καινοτόμα και πρωτότυπα υπηρετεί και προάγει) δεν θα πρέπει να αναπτύσσεται αυθαίρετα. Έτσι, τα παιδιά να παρακινούνται: να συνδυάσουν τις εμπειρίες τους με τη νέα γνώση, να συγκρίνουν την πληροφορία που παίρνουν, να συνδέσουν αιτία με αποτέλεσμα, να διατυπώσουν αλληλουχίες γεγονότων, να διατυπώσουν υποθέσεις, να οδηγηθούν σε γνωστική σύγκρουση και να ενεργοποιήσουν τη σκέψη τους, να εντοπίσουν καταστάσεις προβληματισμού και να τις λύσουν χρησιμοποιώντας εναλλακτικές λύσεις, να αξιολογήσουν τα δεδομένα πριν αποφασίσουν, να αναστοχαστούν, να καταλήξουν σε θέσεις και συμπεράσματα και να τα διατυπώσουν με ευκρίνεια και πληρότητα.

Στο Τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο, παρουσιάζονται προτεινόμενες δραστηριότητες, οι οποίες μπορούν να εφαρμοστούν από ομάδες μικρών παιδιών στους χώρους της προσχολικής εκπαίδευσης. Οι δραστηριότητες αυτές επιλέχθηκαν με βάση κριτήρια, τα οποία αποτελούν ταυτόχρονα και προϋποθέσεις για την επιτυχή υλοποίησή των δραστηριοτήτων:

•          η διαθεματική προσέγγιση, που τόσο στο Δ.Ε.Π.Π.Σ όσο και στο Νέο πιλοτικό Πρόγραμμα Σπουδών προτείνεται ως πλαίσιο μάθησης στην προσχολική τάξη

•          οι θεματικές ενότητες, στις οποίες μπορούν να ενταχθούν οι εφαρμογές της Δ.Γ και  που συνδλεονται με δραστηριότητες στα Μαθηματικά, στις Φυσικές Επιστήμες, στις Τέχνες, στη Γλώσσα, στη Τεχνολογία.

•          τα σχέδια εργασίας, που λειτουργούν ως .έρευνες θεμάτων και ως ανοιχτές δράσεις σχετικά με τις διαδικασίες, το περιεχόμενο και τον χρόνο ολοκλήρωσης τους συνιστούν επίσης ένα μεθοδολογικό εργαλείο μάθησης στο Νηπιαγωγείο

•          οι μεθοδολογικές προσεγγίσεις που περιλαμβάνουν διδακτικές τεχνικές, ώστε να αναδεικνύουν τις επικοινωνιακές δεξιότητες των μαθητών, καλλιεργούν την ομαδικότητα και την ικανότητα του παιδιού να επικοινωνεί με τους γύρω του.

•          η χρήση συγκεκριμένων εκπαιδευτικών λογισμικών, ιστοσελίδων και εφαρμογών σε συστήματα νέας τεχνολογίας, δίνονται αφορμές να παραχθούν ποικίλα κείμενα Δ. Γ.

•          η αναγνώριση και ο σεβασμός της διαφορετικότητας, ώστε η Δ. Γ. να αξιοποιήσει τις ποικίλες εμπειρίες των παιδιών και να τους δώσει την ευκαιρία να τις μοιραστούν με τους άλλους, με διαφορετικά εργαλεία και με εναλλακτικούς τρόπους.

• η αξιολόγηση μιας διαδικασίας Δημιουργικής Γραφής στο Νηπιαγωγείο με βασικό στόχο την αποτίμηση της διδακτικής πράξης και την καταγραφή των δραστηριοτήτων των παιδιών, ώστε να εκτιμηθούν τα αποτελέσματα των προτάσεων διδασκαλίας και να συνειδητοποιηθεί η παραγωγικότητα των μαθητών.

Οι προτεινόμενες δραστηριότητες δομούνται σε τρία βασικά στοιχεία, η κατανόηση της αλληλουχίας των οποίων, διευκολύνει τον εκπαιδευτικό κατά την υλοποίησή τους: η πορεία της δραστηριότητας, οι στόχοι που μπορεί να πετύχει και τα υλικά που θα χρησιμοποιηθούν (δραστηριότητα, τι πετυχαίνετε, τι χρειάζεστε αντίστοιχα). Σε ορισμένες δραστηριότητες προτείνονται εναλλακτικές προτάσεις, παραλλαγές ή προεκτάσεις (άλλες ιδέες). Πολλές από αυτές τις δραστηριότητες έχουν ήδη υλοποιηθεί σε νηπιαγωγεία της χώρας από φοιτήτριες του Τμήματος Νηπιαγωγών Π.Δ.Μ. με τη βοήθεια συναδέρφων και συνεργατών μας, και εύκολα κάποιος μπορεί να αναζητήσει και να εντοπίσει σε διάφορα συνέδρια και σε εκπαιδευτικές επιμορφώσεις σχετικές εισηγήσεις με την παρουσίαση των αποτελεσμάτων και των αποτιμήσεων των δράσεων.

Κατεβάστε εδώ:  Η Δημιουργική Γραφή στο Νηπιαγωγείο