Τίτλος:

Η Θεσσαλονίκη στο έργο των Θεσσαλονικέων πεζογράφων  (Διδακτορική  Διατριβή), Τομέας ΜΝΕΦ, Τμήμα Φιλολογίας, Φιλοσοφική Σχολή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Μάρτιος 2005,

Στοιχεία Έκδοσης:

Η Θεσσαλονίκη στο έργο των Θεσσαλονικέων  πεζογράφων, εκδ. Κώδικας, Θεσσαλονίκη 2006.

Περιγραφή:

Η εργασία αυτή ανήκει στις μελέτες που διερευνούν την παρουσία και τις λειτουργίες που αναλαμβάνει  να επιτελέσει ο αστικός χώρος στην ελληνική πεζογραφία. Η απεικόνιση της πόλης στην παγκόσμια λογοτεχνική παραγωγή αλλάζει εντυπωσιακά κατά τους τρεις τελευταίους αιώνες. Στο σύγχρονο αστικό μυθιστόρημα η έννοια της λογοτεχνικής πόλης, η οποία έχει μετατραπεί σταδιακά από ένα στατικό σύνολο του χώρου σε μία σημαίνουσα ολότητα του χρόνου, συνιστά ένα νοηματικό πεδίο που κατέχει κεντρική θέση, ενώ ως τώρα ο χαρακτήρας, η πλοκή και το θέμα κυριαρχούσαν ολοκληρωτικά. Συνακόλουθα αυξάνεται και το ενδιαφέρον για  τη μελέτη του θέματος του αστικού χώρου στη λογοτεχνία, περιοχή παραμελημένη και περιθωριοποιημένη από την κριτική μέχρι τις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Λίγες είναι οι μέχρι σήμερα έρευνες που εκπονήθηκαν για τη Θεσσαλονίκη των κειμένων οι οποίες ξεφεύγουν από τη λογική της απλής ανθολόγησης αποσπασμάτων και πραγματεύονται – αξιολογούν τις έννοιες του αστικού χώρου και του χρόνου της επινοημένης πόλης. Στη δική μας μελέτη οι παραπάνω έννοιες εξετάζονται μέσα από το πρίσμα των ιδιαίτερων ιστορικών και πολιτικοοικονομικών συνθηκών που επικράτησαν στην πολυεθνοτική αυτή μητρόπολη με την ιδιάζουσα ανθρωπογεωγραφία ως τις αρχές του 20ού αιώνα και επηρέασαν καταλυτικά τους Θεσσαλονικείς συγγραφείς, οι οποίοι συνέβαλαν αποφασιστικά στην ανανέωση και διαμόρφωση της σύγχρονης ελληνικής πεζογραφίας.Η συγκεκριμένη διατριβή επεχείρησε να καλύψει μέρος του ερευνητικού και γνωστικού κενού, το οποίο εξακολουθεί σε ένα μεγάλο βαθμό να υφίσταται στην ελληνική πραγματικότητα, αναλαμβάνοντας να καταδείξει την παρουσία της αναδημιουργημένης φαντασιακά Θεσσαλονίκης στα έργα των Θεσσαλονικέων πεζογράφων του 20ού αιώνα. Ειδικότερα ως στόχοι της εργασίας τέθηκαν :

•   η αναζήτηση των ρόλων και των λειτουργιών που αναλαμβάνει να επιτελέσει μέσα στην αφήγηση η λογοτεχνική Θεσσαλονίκη και
• η ανάδειξη των τρόπων και των τεχνικών με τους οποίους η πόλη αναπλάθεται λογοτεχνικά τόσο μέσα από το γεωγραφικό / χωροταξικό της προσδιορισμό, όσο και από την κοινωνιολογική / ανθρωπολογική της διάσταση και φτάνει πλέον να κινείται στα όρια του μύθου.

Ταυτόχρονα αναλύεται και προσδιορίζεται μια συγκεκριμένη αναγνωστική μεθοδολογία επικεντρωμένη στη λειτουργία του χώρου στη λογική και σύνθεση του λογοτεχνικού κειμένου, που βοηθά ιδιαίτερα στην προσέγγιση των όρων αστικός χώρος και λογοτεχνία της πόλης. Βασικό εργαλείο της ανάγνωσης και μεθοδολογικής προσέγγισης των κειμένων αποτέλεσαν οι λογικές της ανάλυσης περιεχομένου και της θεωρίας της αφήγησης (τεχνικές ανάλυσης που βασίζονται κυρίως στα μοντέλα που έχει επεξεργαστεί η γαλλική σημειολογική σχολή  και ιδιαίτερα σε αυτές που καθιέρωσε για τους αφηγηματικούς τρόπους ο G. Genette), οι οποίες μας επιτρέπουννα αποκαλύψουμε τους κώδικες ανάγνωσης και τους σημασιοδοτικούς συσχετισμούς τους, ενώ παράλληλα αναδεικνύουν την οργάνωση των προσωπικών ιδεολογικών αξιών του εκάστοτε δημιουργού και τελικά το σημασιακό σύμπαν των έργων. Επικουρικά χρησιμοποιήθηκε στο τρίτο κεφάλαιο της διατριβής η πολιτισμική εικονολογία, ιδιαίτερου κλάδου της συγκριτικής γραμματολογίας, για την ανάλυση της εικόνας του "άλλου", του Εβραίου ή του πρόσφυγα στο χώρο της πόλης.Μελετήθηκε το έργο πολλών πεζογράφων της πόλης και ως πιο αντιπροσωπευτικοί για το αντικείμενο της εργασίας επιλέχτηκαν συγγραφείς από τρεις διαφορετικές γενιές στα έργα των οποίων η πόλη δεν αποτελεί απλά το σκηνικό της δράσης, αλλά συνιστά οργανικό στοιχείο της πλοκής τους. Το γεγονός αυτό μας επέτρεψε να προχωρήσουμε στη διερεύνηση των κατασκευαστικών τεχνικών τις οποίες χρησιμοποιούν οι δημιουργοί για την αναπαράσταση της λογοτεχνικής Θεσσαλονίκης. Στα κείμενα των Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη (γενιά του '30), Τηλέμαχου Αλαβέρα και Βασίλη Βασιλικού (πρώτη μεταπολεμική γενιά), Γιώργου Ιωάννου και Νίκου Μπακόλα (δεύτερη μεταπολεμική γενιά), τα οποία καλύπτουν χρονικά την περίοδο από το 1930 ως το 2000 περίπου, οι ποικίλες αναφορές στο δομημένο και το φυσικό περιβάλλον της Θεσσαλονίκης, στην ιστορία και την κοινωνική της σύσταση, είτε επανέρχονται στερεοτυπικά είτε εξελίσσονται και διαφοροποιούνται, σε κάθε πάντως περίπτωση συγκροτούν τελικά το μύθο λογοτεχνικής πόλης. Η απλή σχέση ανάμεσα σε λέξεις και πράγματα έχει φυσικά ανατραπεί. Το όποιο αληθινό όνομα αναφέρεται, εκλαμβάνεται ως σημείο, παραπέμπει σ’ αυτό που σημαίνεται και δε σχετίζεται πάντοτε άμεσα με συγκεκριμένους χώρους ή χρονικές περιόδους της πραγματικής Θεσσαλονίκης. Στα κείμενα τα οποία εξετάσαμε, μελετήσαμε σημάνσεις και τις μεταξύ τους αρθρώσεις και όχι ταυτίσεις. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι ο ιδιαίτερος τρόπος γραφής των δημιουργών δεν εξαφανίσθηκε κάτω από τις αναγκαστικές ταξινομήσεις που επέβαλε η ανάγκη της επεξεργασίας των δεδομένων της έρευνας.  Η ανασύνθεση όλων των παραπάνω στοιχείων μας οδήγησε στην οργάνωση της διατριβής στα κεφάλαια : 
i. Η λογοτεχνική αναδημιουργία της δομημένης πόλης, όπου μελετούμε α. την ανάδυση της εικόνας του δομημένου χώρου της λογοτεχνικής Θεσσαλονίκης και β. τη συμβολική λειτουργία του χώρου της πόλης στα κείμενα.

ii.  Η αναπαράσταση του φυσικού χώρου, στο οποίο διερευνούμε α. τη νοηματοδοτική επιρροή του φυσικού περιβάλλοντος στις συλλογικές και ατομικές δράσεις και β. τις κλιματολογικές ιδιαιτερότητες και τη λογοτεχνική τους αποτύπωση.

iii. Η κοινωνική σύσταση του πλασματικού κόσμου, όπου εξετάζουμε α. την παρουσία των ηρώων στο περιβάλλον της πολυεθνοτικής πόλης β. τη θεματοποίηση της λογοτεχνικής ταυτότητας της πόλης γ. την κειμενική λειτουργία των θεσμοποιημένων χώρων και δ. την "οριοθετημένη" πόλη και το αίσθημα του αποκλεισμού που βιώνουν οι πρωταγωνιστές.

iv. Η ιστορία και τα πολλαπλά πρόσωπα της πόλης, στο οποίο μελετούμε α. την οπτική της διαχρονίας β. τη βυζαντινή παράδοση γ. την πόλη των ξένων δ. την πόλη πρωταγωνιστή και ε. την πόλη των κοινωνικών αγωνιστών.

v. Η πόλη ως λογοτεχνικός μύθος, όπου διαπιστώνουμε α. τις τεχνικές με τις οποίες μυθοποιείται η Θεσσαλονίκη στα κείμενα, αλλά και β. τις δεσπόζουσες όψεις της μυθοποιημένης πόλης.

Στις συμπερασματικές παρατηρήσεις συνοψίζονται οι λειτουργίες που επιτελεί η φαντασιακή Θεσσαλονίκη στα κείμενα της προσδιορισμένης περιόδου, οι οποίες στοιχειοθετούν και τον ευρύτερο ρόλο της πόλης στο αφηγηματικό σύμπαν των συγγραφέων.

Κατεβάστε εδώ: Η Θεσσαλονίκη στο έργο των Θεσσαλονικέων πεζογράφων