θεωρητικό έργο >> άρθρα και ανακοινώσεις

Αντί για εικόνες ας μιλήσουμε για λέξεις

      Στην αρχή  σκέφτηκα να γράψω ένα μανιφέστο. Μανιφέστο τώρα; Τα μανιφέστα είναι κουρασμένα και γι' αυτό άχρηστα. Τί θα χρησίμευε ένα ακόμα μανιφέστο, μία ακόμα επανάληψη της κυρίαρχης πρακτικής του εικοστού αιώνα; Το μανιφέστο έχει συνδεθεί με την πίστη στο νέο. Ακόμα όμως και το νέο έχει ξεπεραστεί κι αυτό γιατί νέο είναι τελικά μόνο ό,τι δεν είναι κουρασμένο, κι ό,τι μας περιβάλει είναι υπερβολικά κουρασμένο. Αντί για μανιφέστο σκέφτηκα ότι θα ήταν καλύτερα να αρχίσω να γράφω ένα λεξικό. Ένα λεξικό που θα λειτουργήσει όπως θα έπρεπε να λειτουργούν όλα τα λεξικά. σαν προσπάθειες που ξαναπροσδιορίζουν τις παλιές λέξεις δίνοντάς τους σύγχρονα νοήματα, σαν απόπειρες κατασκευής λέξεων που ανταποκρίνονται στην τρέχουσα πραγματικότητα, σαν οριστικές διαγραφές των λέξεων που περιγράφουν έννοιες που έχουν χαθεί.

      Και γιατί λέξεις; Χρειαζόμαστε λέξεις γιατί είναι σίγουρο ότι οι φόρμες δεν αρκούν πια. Οι φόρμες είναι υποστυλώματα ενός γκρεμισμένου ουρανοξύστη, αναμονές μιας προέκτασης που ποτέ δε θα κτιστεί, οι φόρμες είναι άχρηστες, οι παλιές φόρμες τρίγωνα, τετράγωνα και κύκλοι έχουν αποκτήσει μια στιλπνότητα που δεν έχει να μας πει και πολλά. Από την άλλη όμως είναι εδώ, υπάρχουν γύρω μας. Σχηματίζουν τις εικόνες που είναι ορατές παντού στο σύνολό της καθημερινότητάς μας. από το αστικό περιβάλλον που βιώνουμε καθημερινά, μέχρι τον πιο περιορισμένο κόσμο της τέχνης ολόκληρο ουσιαστικά το τοπίο της σύγχρονης ζωής μας κτίζεται από τα μοντερνιστικά σύμβολα ή τις αναμνήσεις τους. Ούτε όμως και οι εικόνες είναι από μόνες τους αρκετές. Οι εικόνες παραμένουν μετέωρες πάνω από τα συναισθήματα που τις σχημάτισαν, δεν υπάρχουν εικόνες  παρά μόνο εικονογρα- φήσεις ενός βιβλίου που είναι κενό περιεχομένου. Οι εικόνες που κατακλύζουν τη σύγχρονη ζωή περικυκλώνουν οριστικά τη λειτουργικότητα του έργου σα φορέα περιεχομένου. Έτσι οι εικόνες κατασκευάζονται για να βρεθούν κάπου ανάμεσα στην υπόμνηση του παρελθόντος και τον ευτελισμό της καθημερινότητας.

      Κι όταν φτάνουμε στο σημείο που η φόρμα συναντά την εικόνα τί μπορούμε να κάνουμε; Η να ντύσουμε τα φορμαλιστικά σύμβολα με ιστοριούλες ή να ξαναγυρίσουμε στις παλιές και ξεπερασμένες εικόνες, τουλάχιστον  έτσι μας υπαγορεύει μια περίεργη κοινωνική επιταγή. Αυτές όμως είναι προσεγγίσεις που δεν αρκούν παρά μόνο για τους εμπόρους ιδεών και αντικειμένων. Είναι προσεγγίσεις που δεν μπορούν να μας βοηθήσουν να πάμε και πολύ μακριά στο ταξίδι των ιδεών και των εννοιών. Εκεί που οι φόρμες συναντάν τις εικόνες ούτε οι εικόνες ούτε οι φόρμες αρκούν. Αρκούν μόνο οι λέξεις που μπορούν να μας οδηγήσουν πέρα από τις συμβάσεις της ξεπερασμένης εποχής. Ας ξαναγυρίσουμε στις λέξεις λοιπόν.

      Έχουμε φορτωθεί με λέξεις που έχουν κουραστεί να είναι φορείς των ίδιων μοντερνίστικων νοημάτων. Λέξεις όπως «γραμμή», «ουτοπία» ή «χειρονομία» εξακολουθούν να υπάρχουν και να χρησιμοποιούνται με το ίδιο νόημα που είχαν πριν από τριάντα χρόνια. Τί μπορούν να σημαίνουν τώρα όλες αυτές οι λέξεις - σύμβολα του εικοστού αιώνα που εξακολουθούν να είναι παρούσες; Μία λύση θα ήταν να διαγράψουμε όσες από αυτές σχετίζονται με τη μοντερνίστικη ορολογία. Αυτό θα ήταν εύκολο  για εκείνες που όπως «κυβισμός» ή «συμβάν» έχουν συνδεθεί με συγκεκριμένες περιόδους και κινήματα. Τι μπορεί να γίνει όμως με λέξεις που όπως η «γραμμή» η «χειρονομία» ή ακόμα και το «τετράγωνο» έχουν μια διαχρονικότητα που ξεπερνά τα ιστορικά κινήματα που τα χρησιμοποίησαν σαν σύμβολα; Τα τετράγωνα θα είναι παρόντα και θα τα αντικρίζουμε καθημερινά μόνο που θα πρέπει να μάθουμε να τα κοιτάμε με διαφορετικό τρόπο γιατί είμαστε διαφορετικοί άνθρωποι. Η γραμμή θα εξακολουθήσει να υπάρχει, μόνο που δεν μπορεί να είναι το ίχνος του περιπατητή του Κλέε. Αντί να παρουσιάζεται η «γραμμή» απλώς με ένα παράξενο τρόπο, θα την δικαιώσουμε με μια καινούργια προσέγγιση : θα αρχίσουμε το κτίσιμο ενός υποθετικού λεξιλογίου, που θα κατασκευάσει ένα λεξικό, το λεξικό του τωρινού φορμαλισμού. Το λεξικό αυτό θα σχηματιστεί με την αντιπαράθεση: σε κάθε νόημα και λέξη του παλιού φορμαλισμού θα αντιπαρατίθεται (άν υπάρχει) το νόημα της λέξης του τωρινού φορμαλισμού. Με αυτό τον τρόπο θα φτιαχτεί ένα σύνολο λέξεων που οι περισσότερες  από αυτές θα είναι οι ίδιες με τις παλιές αλλά θα υποδηλώνουν καινούργιες έννοιες.

      Καταλήγοντας συμπεραίνουμε ότι, αν θα έπρεπε να δώσουμε στον επίλογο αυτού του κειμένου μια κάποια χροιά μανιφέστου, αυτή θα ήταν μια διακήρυξη που θα έλεγε :

      "Στην εποχή του τωρινού φορμαλισμού οι εικόνες δε φτιάχνονται από χρώματα, φτιάχνονται από λέξεις, στον τωρινό φορμαλισμό οι λέξεις προηγούνται των νοημάτων και τα νοήματα έρχονται πριν τις εικόνες. Έτσι σε μια απρόσμενη εφαρμογή της μεταβατικής ιδιότητας, ακόμα και οι λέξεις έρχονται πριν τις εικόνες, οι δικές μας λέξεις είναι που θα κατασκευάσουν τις δικές μας εικόνες".